تولید ناب در واقع یك فلسفه و نگرش است كه درصدد حذف و از بین بردن هرفرآیند اضافی از مرحله تهیه مواد اولیه تا تولید و نهایتا فروش است كه ارزش افزوده‌ای ایجاد نمی‌کند. ضایعات منابع اثر مستقیم بر قیمت، کیفیت و توزیع محصول دارد. مازاد موجودی، حمل و نقل غیر ضروری، ظرفیت انسانی بی مصرف، تعطیلی برنامه‌ریزی نشده و زمان‌های تغییر غیر بهینه، همگی نشانه‌های اتلاف یا ضایعات است. برعکس حذف ضایعات باعث رضایت بیشتر مشتری، سودآوری، بازدهی، کاریایی و اثربخشی می‌شود.
در دنیای رقابتی کنونی هدف نهایی مدیران موسسات تولیدی و خدماتی بقاء و رشد سازمان خود است و لذا «سودآوری بلند مدت» استراتژی آنها برای بقاء و ماندگاری می‌باشد. برآورده‌سازی و نیل به چنین هدفی بسیار مشکل و نیازمند شناسایی و مدیریت عوامل مختلف داخل و خارج سازمان است. از جمله عوامل اثرگذار بر استراتژی فوق رضایتمندی همیشگی مشتریان است، بنابراین محصولات باید سه ویژگی زیر را داشته باشند تا رضایت مشتریان را جلب کنند:
1- تولید محصول با کیفیت بالا به صورت مداوم
2- تولید محصولات با هزینه پایین و قابل رقابت
3- تحویل محصول به مشتری در زمان مناسب
دستیابی به هر کدام از ویژگی‌های بالا نیازمند به‌کارگیری تکنیک‌ها و ابزارهای مختلف است.
تولید ناب (Lean Production ) شیوه تولیدی است که ضمن به‌کارگیری فواید تولید انبوه و تولید دستی با هدف کاهش ضایعات و حذف هر فعالیت بدون ارزش افزوده شکل گرفته است. بر این مبنا تکنیک ناب با کمک مجموعه ابزارهای خود می‌تواند نقش بنیادی در اصلاح و بهبود فرآیندها داشته باشد. ناب بودن، در سراسر جهان، به یك شعار صنعتی تبدیل شده است. ناب یك فلسفه تولیدی است كه می‌كوشد تا ضایعات را كاهش داده و جریان ارزش خلق كند. هدف ناب بودن رسیدن به كمال برای كل سازمان است.
مشتریان و تولیدكنندگان به‌دنبال محصولاتی هستند كه دارای قیمت رقابتی باشد و البته كه درآمد نیز از طریق كاهش قیمت تمام شده بدست می‌آید نه از طریق افزایش بهای محصول. به‌منظور كاهش قیمت محصول، باید ضایعات كاهش و بهره‌وری افزایش یابد كه اینها خود از مباحث مهم اصول تفكر ناب محسوب می‌شود.
لازم به ذکر است که تولید ناب در سال‌های پایانی جنگ جهانی دوم در شرکت خودروسازی تویوتا در کشور ژاپن مطرح گردید. بنابراین بحث تولید ناب، با صنعت خودروسازی گره خورده است. صنعت چاپ به عنوان یکی از صنایع بزرگ دنیا نیز از این شیوه تولید بهره می‌گیرد. بنابراین چندین سال است که شاهد اجرای آن در صنایع چاپ و بسته‌بندی کشورهای توسعه یافته از جمله آلمان هستیم.
تولید و تفکر ناب به مفاهیم زیر می‌پردازد:
- تاریخچه شرکت تویوتا
- اصول چهارده‌گانه تولید ناب
- پنج اصل کلیدی برای تحقق تولید ناب
- بررسی جریان ارزش محصول و شناسایی گام‌های اتلاف‌آفرین و حذف آن
- شناسایی 1+6 نوع از اتلاف در سیستم و حذف آنها
- اصول تفکر ناب
نقطه شروع اساسی تفكر ناب، ارزش است. این تنها مصرف كننده نهایی است كه می‌تواند ارزش را تعریف كند و ارزش، تنها هنگامی دارای معنا و مفهوم است كه در چهارچوب یك محصول معین بیان شود، محصولی كه نیازهای مصرف كننده خود را با قیمتی معین و در زمانی معین برآورده سازد. توجه داشته باشیم كه این تولیدكننده است كه ارزش را می‌آفریند .
در اصل مربوط به ارزش دو موضوع بایستی موردتوجه قرار گیرد؛ یكی محصولات معینی است كه تولیدكننده منتظر است تا مصرف كنندگان معینی، در ازای قیمت معینی آنها را خریداری كنند تا سبب چرخش كسب و كار شركت باشد و دیگری نحوه اصلاح عملیات تولید و كیفیت تحویل این محصولات است به گونه‌ای كه به‌طور پیوسته از هزینه‌های اصلی آنها كاسته شود. از این رو، تفكر ناب باید با تلاشی آگاهانه آغاز شود.
هنگامی كه ارزش به طور دقیق تعیین می‌شود و بنگاه اقتصادی ناب، جریان ارزش یك محصول معین را نقشه برداری كرده و گام‌های پر اتلاف حذف می‌شوند، آنگاه نوبت گام بعدی تفكر ناب فرا می رسد كه همانا به حركت درآوردن گام‌های ارزش آفرین است. حركت (Flow) عبارتست از انجام وظایف به‌طور پیش رونده در طول جریان ارزش به گونه‌ای كه یك محصول بدون توقف، بدون ضایعات و بدون پس‌روی، از طراحی به بازار، از سفارش به تحویل و از مواد خام به دست خریدار برسد برای دستیابی به این منظور، وقتی ارزش تعریف شد و كل جریان ارزش مشخص شد، نخستین گام، توجه بر یك هدف واقعی است؛ یعنی تمركز بر یك طرح معین، یك سفارش معین، خود محصول و پیش چشم داشتن آن از آغاز تا پایان. گام دوم نادیده گرفتن مرزهای سنتی مشاغل، مسیرهای شغلی، كاركردها و شركتها است تا بنگاه اقتصادی ناب شكل گیرد، پدیده ای كه می‌تواند همه موانع موجود بر سر راه حركت پیوسته محصول معین را از میان بردارد. سومین گام، بازاندیشی وظایف معین و ابزارآلات است، به این منظور كه هرگونه پس روی و وقفه از بین برود و طراحی، سفارش و تولید یك محصول معین بتواند پیوسته پیش برود .
تولید ناب در واقع یك فلسفه و نگرش است كه درصدد حذف و از بین بردن هرفرآیند اضافی از مرحله تهیه مواد اولیه تا تولید و نهایتا فروش است كه ارزش افزوده‌ای ایجاد نمی‌کند. ضایعات منابع اثر مستقیم بر قیمت، کیفیت و توزیع محصول دارد. مازاد موجودی، حمل و نقل غیر ضروری، ظرفیت انسانی بی مصرف، تعطیلی برنامه‌ریزی نشده و زمان‌های تغییر غیر بهینه، همگی نشانه‌های اتلاف یا ضایعات است. برعکس حذف ضایعات باعث رضایت بیشتر مشتری، سودآوری، بازدهی، کاریایی و اثربخشی می‌شود. در تولید ناب هشت نوع اتلاف تعریف شده است:
1- تولید بیش از اندازه: تولید بیشتر، زودتر یا سریع‌تر از میزان مورد نیاز فرآیند بعدی
2- ضایعات موجودی: هر نوع تامین بیش از نیاز یک قطعه یا ماده اولیه در طول فرآیند تولید (به جز مواردی که دلایل اقتصادی داشته باشند)
3- محصول معیوب: تولیدی که به دوباره‌کاری، مرتب‌کاری، اسقاط کردن، پایین آوردن درجه، جایگزینی و تعمیر نیاز داشته باشد
4- فرآیند بیش از اندازه: تلاش بیش از اندازه‌ای که هیچ ارزشی را از نظر مشتریان به محصول نمی‌افزاید
5- انتظار: زمان تلف شده انتظار برای مسائلی مانند نیروی انسانی، مواد، ماشین‌آلات، اندازه‌گیری و اطلاعات
6- کارکنان: عدم استفاده کامل از ذهنیات کارکنان و مهارت‌های خلاق و تجارب آنها
7- حرکت: حرکت کارکنان و استفاده آنها از ابزار و تجهیزات به گونه‌ای که باعث مشکلات جسمی خود کارکنان شده و همچنین ارزشی به محصول هم نیفزاید
8- حمل و نقل: جابه‌‌جایی بیهوده مواد یا قطعات در کارخانه
از بین بردن این هشت نوع اتلاف، هدف تولید ناب است. کاهش مستمر و از بین بردن این موارد به طور شگفت‌انگیزی باعث کاهش هزینه‌ها و زمان چرخه تولید می‌شود.
نویسنده : نسترن سعیدی نژاد - موسسه بازدید