احمد فروزیده، مدرس و پیشکسوت صنعت چاپ ـ تعاونیهایی که به ویژه در دهه نخست انقلاب اسلامی، تاثیری شگرف بر تامین منابع و اقلام مورد نیاز آحاد جامعه ایران داشت. اثربخشی این تعاونیها به اندازهای بود که گاه هنوز نیز برخی در تلاشند تا از آن نمونهها دوباره استفاده کنند. از دیگر سو، یکی از دیرپاترین تعاونیهای کشورکه یک سال از چهل سالگی آن میگذرد، تعاونی صنف چاپخانهداران تهران است. این تعاونی نیز علاوه بر خدمات شایان توجهی که طی سالیان گذشته و چندین دهه فعالیت به اعضا داشته، امروزه یکی از اثرگذارترین نهادهای صنفی و بازرگانی صنعت چاپ است. همین موقعیت ویژه سبب میشود که گاه اختلاف نظرهایی جدی در نحوه اداره این تعاونی پدید آید. گرچه بسیاری از این اختلافها نتیجه تحریکهای خارج از صنف و به وسیله عوامل داخلی است.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، توجه به نهضت تعاون به عنوان سرمنشأ مشارکت مردم در امور اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بیش از پیش معطوف شد، بهطوری که در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، بخش تعاون در کنار بخش دولتی و خصوصی، از جایگاه ویژهای در اقتصاد کشور برخوردار شد و پس از آن نیز قانون تعاون جمهوری اسلامی ایران به تصویب سومین دوره مجلس شورای اسلامی رسید.
شرکت تعاونی چیست؟
اجتماعی مستقل از اشخاصی است که به منظور تامین نیازها و اهداف مشترک اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خود، از طریق اداره و نظارت همه جانبه، موسسهای با مالکیت مشاع، با یکدیگر به نحو اختیاری توافق کردهاند.
تعاون در مفهوم خاص خود نوعی همکاری و مشارکت افراد برای ایجاد یک سازمان اقتصادی با قبول اصولی است.هدف تعاون جمع ارزشهای اخلاقی همراه با اهداف اقتصادی و اجتماعی و رفع حوائج مشترک افراد است. و در این نظام اقتصادی و اجتماعی همه فعالیتها با تشریک مساعی و به صورت جمعی صورت میگیرد و به فردیت انسانی و آزادی او احترام گذاشته میشود. چنین است که استعدادها رشد و نمو پیدا میکند و بارور میشوند. استقرار تعاون با تشکیل و توسعه تدریجی شرکتها و اتحادیههای تعاونی صورت میگیرد.
شرکت تعاونی سازمانی متشکل از افراد که به منظور بهبود وضع اقتصادی و اجتماعی اعضاء و وصول به هدف مشترک و رفع نیازمندیهای آنان از طریق کار و کوشش جمعی و همکاری و اشتراک مساعی همگان و با رعایت اصول آزادی و تساوی حقوق و ابراز رای تشکیل می شود. شرکت تعاونی بر خلاف شرکت سهامی سازمانی است که افراد آن دارای وضعی مشابه و برابر بوده و در اتخاذ تصمیم نسبت به سیاست عمومی شرکت از مزایائی یکسان برخوردارند در شرکت تعاونی یک عضو که به قدرت و آثار عظیم خودیاری و همکاری آشناست و احترام به حیثیت و شخصیت انسان را از اصول اولیه می شناسد و در حکم ستونی است که قبه رفیع کاخ تعاون را برپا داشته است. امتیاز شرکتهای تعاونی بر شرکتهای سهامی آن نیست که شرکتهای تجاری به طریق استبداد اداره می شوند و تعاونیها به روش آزادی بلکه اصل تعاون در این است که کنترل اداره امور شرکت در مؤسسات تجاری محدود به صاحبان سرمایه بوده و در مؤسسات تعاونی در دست کلیه اعضاء است.در شرکتهای تعاونی صاحب سهم صرف نظر از تعداد سهامی که دارد فقط دارای یک رای است در حالیکه در شرکت غیرتعاونی صاحب سهم بر حسب مقدار و سهام و نوع آن ممکن است صاحب چندین رای باشد. نتیجه مهمی که از این روش حاصل می شود آن است که در شرکت تعاونی یک فرد یا یک گروه کوچک به هیچ وجه نمی تواند بر مبنای تعداد سهامی که در اختیار دارد کارهای شرکت را قبضه کند و کنترل آن را به دست گیرد. به عبارت دیگر می توان گفت که هیچگاه کنترل کار و اعمال نظارت با تعداد سهام و میزان سرمایهای که متعلق به شخص است ارتباط ندارد و لذا کنترل بر مبنای سرمایه به حداقل ممکن تقلیل یافته است. نقش خلاق تعاونیها در تشکیل واقعی آنان و میزان ثمربخشی فعالیت آنها به اتحاد و هماهنگی واحدهای پراکنده تعاونی بستگی دارد. تجربه نشان داده که تشکیل اتحادیههای تعاونی از شرکتهای تعاونی در رشتههای مشابه و زمینههای نزدیک به هم حائز اهمیت خاص بوده و قدرتی که از تشکیل اتحادیهها فراهم میشود به سادگی می تواند موجبات توفیق هر چه بیشتر تعاونیها را در نیل به هدفهای مورد نظر فراهم آورد. اتحادیههای تعاونی معمولاً برای رسیدن به مقاصد معینی پا به عرصه وجود می گذارند و ابتدا در یک ناحیه به فعالیت می پردازند و به تدریج این فعالیت را در دایره وسیع تر گسترش می دهند. یک اتحادیه تعاونی به منزله اجتماع تعدای از شرکتهای تعاونی با حفظ خصوصیات و اصول و محتوای آنان است و ضوابط و مقررات و عوامل مادی و معنوی و انسانی در شرکتهای تعاونی در تشکیل و ایجاد اتحایههای تعاونی نیز صادق و حکمفرماست. شرکتهای تعاونی عضو اتحادیه باید از هیچگونه همکاری با اتحادیه خود اعم از مادی معنوی و اجتماعی دریغ نداشته و خود را موظف به رعایت تصمیمات اتحادیه بدانند تا اتحادیه ای موفق داشته باشند.
ریشه نفاق در صنعت چاپ
به دنبال بحث و موضوع تعاون وهمبستگی، درصدد یافتن پاسخ این پرسش هستیم که ریشه نفاق و عواملی که باعث تفرقه درصنعت چاپ شده و میشود، چیست؟ آیا موانع اتحاد که در مقابل تعاون قرار گرفته، عواملش تفرقه داخلی است یا خارجی ؟ چقدر از این عوامل به خودمان و آموزههایمان باز میگردد؟
نگاه به تاریخ جوامع بشری نشان می دهد که هیچ عاملی به اندازه اتحاد و انسجام نتوانسته موجبات قدرت، عظمت و شوکت و پیشرفت ملتها را رقم زند، ازسوی دیگر، اختلاف و تفرقه بزرگترین عاملی بوده که مانع رشد و ترقی ملتها شده است. اتحاد و هماهنگی در یک جامعه در درجه اول یک نیاز طبیعی و بایسته عقلی است از رهگذر آن منافع عمومی جوامع تأمین میشود. نزاع و کشمکش داخلی قدرت جامعه را به تحلیل برده از درون فرسوده میسازد که با کمترین فشار بیرونی، سقوط میکند. مطالعه تاریخ بشری و سنتهای الهی گویای این واقعیت است که جوامع پیشین به واسط اختلاف و نفاق نابود شدند و یکی از عوامل کامیابی ملتهای پیروز و موفق، اتحاد وهماهنگی به شمار میآید. برآیند اتحاد و همچنین اختلاف را در تاریخ اسلام به خوبی میبینیم مسلمانان، در پرتو تعالیم روح بخش اسلام و رهبری خردمندانه پیامبر اسلام(ص) و در فضای وحدت و برادری درمدت کوتاهی به پیروزیهایی چشمگیری دست یافتند.
اهمیت اتحاد
بدون شک نیاز به اتحاد و همبستگی، لازمه حیات اجتماعی است و در سایه آن، اجتماع بشری به رشد و شکوفایی دست مییابند. تاریخ نشان میدهد که ملتها، در سایه همدلی و هماهنگی به اوج عزت و اقتدار رسیدند، و ملتهایی به دلیل اختلاف و تفرقه سقوط کرده و نابود شدند. در فرهنگ غنی اسلام اتحاد، یک ضرورت و نیاز جامعه برای ادامه حیات و گذشته از آن یک مفهوم دینی و دستور الهی است. خداوند متعال در قرآن کریم مسلمانان و جامعه اسلامی را به وحدت سفارش میکند و از تفرقه نهی کرده است و جامعه صنفی نمونهای از یک جامعه بزرگ همچون جامعه اسلامی انسانی است.
ضرورت شناسایی موانع اتحاد
بررسی عوامل و موانع اتحاد، یک نیاز است؛ زیرا نفاق و اختلاف نوعی بیماری و ناهنجاری اجتماعی است، راه درمان ناهنجاریها این است که نخست باید عوامل و علل بروز آن را شناخت؛ به عبارت دقیقتر ابتدا باید علت را جست و با علت مبارزه کرد نه با معلول، نفاق و درگیری و جنگ در صنعت چاپ معلول پارهای از عوامل و علل محسوب میشود. اولین گام مبارزه با نفاق و منازعات صنفی، شناسایی علل و عوامل پیدایش و تشدیدکننده اختلافات در صنعت چاپ است. اگر به ریشه نفاق توجه شود عوامل و موانع متعددی بر سر راه اتحاد وجود دارد که برخی از این موانع داخلی و بعضی هم خارجی است.
در رفتارهاى فردى و اجتماعى و مسایل مورد ابتلای جامعه صنفی «اخلاق» نقش مستقیم و تعیینکننده دارد، نه جایگاه صنفی که چند صباحی همراه شخص است. اختلاف دیدگاه در مسایل صنفی و علمی و عملی و کاری امر طبیعی است، بین همهی عقلای عالم درباره مسایل مختلف همرأیی وجود ندارد، کما اینکه عملاً میبینیم بین شخصیتهای دیگر صنوف هم اختلاف نظر و دیدگاه در پارهای از مسایل اجرایی وجود دارد؛ این تفاوت دیدگاه هیچگاه با دشمنی همراه نیست.
مسایل مورد اختلاف بین جامعه صنفی محدود است و مشترکات بیش از تفاوتهاست، پس باید به مشترکات توجه کنیم به چند مورد تفاوت بسنده نکنیم. حفظ صنعت چاپ و ارزشهای صنفی و توجه به مشکلات و سرنوشت صنعت چاپ از همه مهمتر است. ضرورت ایجاب میکند به خاطر عظمت صنعت چاپ و رفع کمبودها، بیکاری، مشکلات ارزی، معرفی جایگاه صنعت چاپ، وابستگی شدید صنعت چاپ، شناسایی تحول، ارتقا، صیانت، اشتغالزایی و برونرفت از مشکلات و در کل معرفی جایگاه واقعی صنعت چاپ حمایت از تولیدات داخلی و موقعیت اقتصادی، صنعتی، فنی، تولیدی، تبدیلی و خدماتی صنعت چاپ وحفظ همبستگی و جلوگیری از انشقاق، باید به نقاط مشترک تمسک جسته و در مسایل مورد اختلاف یکدیگر را معذور داشت. مبنای اتحادها وائتلافها مشترکات (منافع مشترک، سرنوشت مشترک، دشمن مشترک و...) است. هرچه وجوه اشتراک بیشتر باشد، اتحاد از استحکام و دوام بیشتر برخوردار خواهد بود. اتحادهای شکل گرفته در تاریخ جهان، مبنایش اشتراک در اعتقادات نیست، بلکه به عنوان نمونه اتحادیه اروپا از کشورهایی تشکیل شده که از لحاظ اعتقادی یک مجموعه ناهمگون و نامتجانس از لحاظ ایدئولوژی به شمار میآید؛ در این اتحادیه، کشورهایی با گرایش مختلف، سوسیالیستی، یهودی، مسیحی کاتولیک، مسیحی پروتستان، اسلامی و... حضور دارند؛ اما چون در یک «قاره» زندگی میکنند، این اشتراک جغرافیایی، آنها را گرد هم جمع کرده و اتحادیه اروپا را به وجود آورده است.
الف. موانع فکری و فرهنگی
ریشه اصلی نزاع و درگیریهای صنفی، عامل فرهنگی و متغیرهای فرهنگی و موقعیت و از دست دادن جایگاه صنفی، پست، مقام و بیماری بخل است که زمینهساز موانع دیگر میشود. در طول تاریخ همبستگی جامعه از این ناحیه خدشهدار شده است. بعضی دیگر از موانع فرهنگی، در زیر ارائه شدهاند:
ناآگاهی از حقیقت یکدیگر
مهمترین مانع و چالشی فرا روی اتحاد و همبستگی صنفی ناآگاهی و عدم شناخت از حقیقت یکدیگر است. عدم شناخت، زمینهساز هرگونه سوءظن، ذهنیت منفی و حساسیت بیجا خواهد شد. بعضی از طریق نشر اکاذیب و موضوعات اختلافانگیز فضا را آلوده کرده و صنف را در برابر هم قرار میدهند، جهل به دیگران موجب میشود که فضای گفتمان و فعالیتهای فکری و فرهنگی با ابهام مواجه باشد. جهل، مرض مزمن وعامل سیاهروزی و تباهی همه است. قلمروی جهل و ناآگاهی شامل جهل به حقیقت و جهل به نظرات دیگران است. جهل از عوامل عدم وحدت محسوب میشود و ناآگاهی از یکدیگر، باعث احساس منفی و بدگمانی نسبت بهم خواهد شد که برآیند آن در اظهارنظر؛ اتهام ناروا، جوسازی، شایعهسازی و شبههافکنی نشان داده میشود. انسان دارای شناخت اگر تعصب بر او حاکم نباشد، هیچگاه به دیگران نسبت ناروا نمیدهد.
کلید واژه ها: تعاون، موانع، انسجام، اتحاد ،اختلاف، عوامل.