كاهش دیوان سالاری در حوزه فرهنگ و هنر، حذف موازی كاری نهادهای فرهنگی، مقابله با برخوردهای غیرفرهنگی با اهالی فرهنگ و هنر و اجرای كامل قانون «انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات» از مهمترین برنامه های وزیر پیشنهادی فرهنگ و ارشاد اسلامی است.
گزارش پیش رو چكیده از برنامه های علی جنتی وزیر فرهنگ و ارشاد دولت تدبیر و امید است كه توسط خبرگزاری ایرنا تهیه گردیده است .
«علی جنتی» كه حجت الاسلام والمسلمین دكتر حسن روحانی رییس جمهوری وی را به عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به مجلس شورای اسلامی معرفی كرده، متولد ۱۳۲۸ است.
وی را سیاستمدار و دیپلماتی می دانند كه ریاست صدا و سیمای استان خوزستان، استانداری خوزستان، ریاست دفتر آیت الله اكبر هاشمی رفسنجانی رییس وقت مجلس شورای اسلامی، استانداری خراسان، معاون بین الملل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را در كارنامه دارد و مدتی نیز سفیر ایران در كویت بود.
نگاهی به برنامه های ارایه شده جنتی برای تصدی این مسوولیت نشان می دهد كه وی تقویت و فعال سازی تشكل ها و نهادهای غیردولتی فعال در حوزه فرهنگ و تبدیل تولیدات فرهنگی ایران به یك ابزار در دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران را هدف قرار داده است.
اهم برنامه های جنتی برای تصدی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در پی می آید:
** یك گزاره به عنوان واقعیتی گریز ناپذیر كه مورد پذیرش عمومی اصحاب فرهنگ در جمهوری اسلامی ایران و سایر كشورهای جهان قرار گرفته این است كه «دولتی شدن فرهنگ به تولید قدرت فرهنگی منتهی نمیشود.»
** نمیتوان با اتكا به دستگاههای اداری و سازماندهی دولتی، فرهنگ را رشد و توسعه داد، بدون مشاركت نهادهای صنفی و انجمنهای فرهنگی رشد فرهنگی میسر و ممكن نیست.
** همچنین تلاش برای دولتی كردن فرهنگ سبب شده است تا سیاستگذاری فرهنگی خود را منحصر در فعالیتهای نظارتی كرده و از پرداختن به زمینههای افزایش خلاقیت و تولید فرهنگی و حضور مؤثر فرهنگ ایران ایرانی - اسلامی در فضای ملی و جهانی باز مانده است.
** همراهی و همكاری دستگاههای مختلف فرهنگی یكی از راههایی است كه میتواند به رشد و رونق در این حوزه منتهی شود.
** وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به رغم تلاشهای قابل تقدیر در سالهای اخیر در ساماندهی ارتباطش با نهادهای مختلف فرهنگی ناموفق عمل كرده و نتوانسته است در بخشهایی كه قانون، اعمال مدیریت و سیاستگذاری را بر عهدهاش گذاشته است فضای فرهنگی كشور را به خوبی مدیریت كند.
** یكی از مهمترین تنش های فرهنگی و هنری در یكی دو سال اخیر تشدید اختلاف نهادهایی مانند حوزه هنری با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بوده است كه اگرچه وجود اختلاف طبیعی است، اما رسیدن این اختلافها به نقاط بحرانی به زیان بخش خصوصی و دولت در حوزه فرهنگ و هنر انجامیده است.
** اكنون برخی از تشكلها با دخالتهای دولتی فعالیت خود را متوقف كردهاند، در حالی كه بخشی از سینماگران متعهد كه ارزشیترین فیلم های پس از انقلاب اسلامی را ساختهاند، از دستاندركاران و مدافعان این نهادها هستند.
** نهادهای فرهنگی هنری میتوانند به تصمیمسازیهای دولتی كمك كنند، اما نه تنها در سال های اخیر از فرایند تصمیم سازی و مشورت حذف شده بلكه دولت بیشتر گرفتار چالش و تنش با این نهادها بوده است.
** به رغم تاكیدهای رهبر معظم انقلاب اسلامی و سیاستهای كلان كشور، بخش خصوصی برای فعالیت در حوزه فرهنگ و هنر با موانع بسیاری رو به رو بوده و برای هر فعالیت جزئی نیازمند چند بار اخذ مجوز از مراجع ذی ربط است كه گاه هیچ مبنای قانونی ندارد.
** هم اكنون برای ۱۱۴نوع فعالیت در حوزه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مجوز صادر میشود، در حالی كه بسیاری از این موارد جزئی از فعالیتی است كه قبلا برایش مجوز گرفته شده است.
گاه برای جزء جزء یك فعالیت باید چند بار مجوز فعالیت دریافت نمود و این امر موجب گرفتار شدن اصحاب فرهنگ در چنبره دیوان سالاری و از دست دادن فرصتی است كه در اصل باید به خلق آثار فرهنگی اختصاص یابد.
** وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به جای كوچك شدن، فربهتر شده است؛ این بزرگ شدن دستگاه اجرایی نه تنها كمكی به كارآمد شدن آن نكرده، بلكه اغلب به دلیل تصدی فعالیت های مداخله گرانه، به ناكارآمدی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجامیده است.
** در سال های اخیر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از یك نهاد نظارتی و حمایتی به یك نهاد متصدی تبدیل شده است و در قامت ناشر، تهیه كننده و ... در بخشهای مختلف به رقابت با بخش خصوصی روی آورده و از آن جا كه تولیدات آن گاه بدون در نظر گرفتن اقتضائات فرهنگی و مردمی بوده، مورد استقبال واقع نشده است.
** به دلیل مواجه شدن كشور با شرایط دشوار اقتصادی و همچنین سوءتدبیرهای خاص در عرصه فرهنگ كه برآمده از تنگنظریها و فقدان مدارا و تساهل با فرهنگ و هنر بوده، اقتصاد فرهنگ در سالهای اخیر بیش از گذشته با مشكل مواجه شده است.
از دشواریهای صنعت نشر تا مشكلات اقتصادی سینما و تئاتر تا سایر عرصههای فرهنگ و هنر، میدان فراخی از دشواریهای اقتصاد فرهنگ قابل مشاهده است كه به شدت آینده فرهنگی كشور را تهدید میكند.
** یكی از مشكلات امروز عرصه فرهنگ، اعمال برخوردهای غیرفرهنگی با اهالی فرهنگ و هنر و تلقیهای عمدتاً امنیتی و تهدیدآمیز داشتن از فعالیتهای ایشان است. این بخشی از فرایند كلان تلاش برای دولتی كردن فرهنگ نیز هست كه به تدریج به زیرزمینی شدن فرهنگ و تشدید تقابلها میانجامد.
** به رغم اینكه جمهوری اسلامی ایران در برخی از حوزهها مانند سینما و هنرهای تجسمی درطول سالیان گذشته توفیقات چشمگیری داشته، اما بیشتر به جنبه فرهنگی آن بسنده شده اما در دیپلماسی فرهنگی از این گونه دستاوردها استفادهای نشده است.
** در یكی دو سال اخیر بخش خصوصی با تواناییهای خود جنبه اقتصادی نیز برای فرهنگ و هنر ایران در بازارهای جهانی فراهم آورده است.
نمونه موفق آن اكران فیلم سینمایی «جدایی نادر از سیمین» و حضور موفق هنرهای تجسمی ایران در بازارهای جهانی است كه هم ارزآوری داشته و هم جنبه صدور فرهنگی دارد.
** به رغم اینكه با تلاش های فردی و جمعی هنرمندان ظرفیتهای تازهای به وجود آمده است، اما به خاطر عدم حمایت و گاهی همراهی نكردن با آن متاسفانه در سالیان اخیر، جایگاه رفیع فرهنگی ایران در منطقه تنزل یافته و مرجعیت فرهنگی و هنری به برخی دیگر از كشورهای منطقه مانند تركیه، امارات متحده عربی و... منتقل شده است.
** در سالهای اخیر به دلیل گسترش و رشد فناوری در حوزههای مختلف، انواع جدیدی از هنر و كالاهای فرهنگی در جهان تولید شده است كه به خاطر دسترسی به ابزار ارتباطی نوین در ایران نیز مصرف میشود، اما از تولید در این حوزهها غفلت شده و در صورت ادامه این وضعیت، بازار چنین محصولاتی نیز كاملاً از دست میرود و نه تنها از یك فرصت فرهنگی و اقتصادی غفلت ورزیدهایم كه ممكن است تاثیرات سوء فرهنگی و سیاسی نیز گریبانگیر كشور شود.
** استقبال كم از تولیدات فرهنگی و هنری داخلی و استقبال از آثار خارجی، پایین بودن سهم آثار فرهنگی وهنری در سبد خرید خانواده ها، شكلگیری نیازها و بازارهای جدید فرهنگی و هنری، افزایش هزینههای تولید آثار فرهنگی و هنری، امنیت حرفهای ضعیف برای دستاندركاران، مولدان و آفرینندگان فرهنگ و هنر و مخاطرهآمیز بودن سرمایهگذاری در این عرصه و ضعف فضای نقد و گفتوگوی فرهنگی و هنری از چالش ها، تنگناها و مشكلات پیش روی در سطح ملی است.
** در سطح فراملی ارایه تصویر نادرست از ایرانیان و مسلمانان در فضای رسانه ای جهان، حضور كمرنگ ایران در عرصه مبادلات فرهنگی و هنری،
** با اینكه ایران با بیش از ۱۰۵ كشور جهان موافقتنامه فرهنگی امضا كرده، اما تنها با تعداد اندكی از این كشورها مبادلات فرهنگی دارد و مبادلات فرهنگی با برخی از كشورها نیز بسیار ضعیف و در سطحی پایین است.
**عدم حضور جدی ایران در رقابت با محصولات جدید فرهنگی و هنری در جهان رقابت تنگاتنگ تولیدكنندگان محصولات و فرآوردههای فرهنگی و هنری و سرمایهگذاری در تولید كالاها و محصولات جدید باعث شده است كه نوآوری در عرصههای سختافزاری و نرمافزاری فرهنگ و هنر به مسابقهای جهانی تبدیل شود.
** از جمله فرصت ها و داشته های فرهنگی و هنری كشور مزیت نسبی در تولید آثار و محصولات فرهنگی و هنری در سطح جهان و منطقه است. سینمای ایران همچنان در سطح منطقه خاورمیانه اولین سینما و در دنیا شناخته شده است. هنرهای تجسمی، خوشنویسی، دانش و هنر قرآنی، صنایع دستی ایران در دنیا دارای جایگاه ویژه ای هستند.
** مشتركات فرهنگی با جهان اسلام، حوزه زبان فارسی و حوزه نوروز بسیار قابل توجه هستند. در همین زمینه باید به ایرانیان خارج از كشور اشاره كرد كه ثروت عظیم اجتماعی و اقتصادی به شمارمی آید. همچنین ظرفیت عظیم حج و عمره كه می تواند محل تبادل فكر و اندیشه و توسعه فرهنگ و اندیشه انقلاب اسلامی و یرقراری ارتباط با ملت های مسلمان باشد.
** حمایت از افزایش تولید فیلمنامهها، نمایشنامهها، طراحی و ساخت انواع محصولات فرهنگی و هنری برگرفته از متون غنی اسلامی و ایرانی، تقویت و توسعه تولیدات فرهنگی و هنری و گسترش جشنوارهها و نمایشگاههای تخصصی با موضوع انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، حمایت از تأسیس و راهاندازی انجمنها و نهادهای مردمنهاد، افزایش سرانه فضاهای فرهنگی و هنری در كشور و رفع موانع و محدودیتهای تولید و عرضه آثار و محصولات فرهنگی و هنری، گسترش و تقویت فعالیت های فرهنگی و هنری مساجد كشور و تلاش در جهت گسترش فرهنگ كتاب خوانی وگسترش كتاب خانه های ثابت و سیار، اهتمام به تعمیق ارزشهای دینی و اشاعه هنجارهای اخلاقی در جامعه و تقویت و ساماندهی موسسات خیریه مردم نهاد از اهم برنامه ها برای صیانت از فرهنگ و هویتی دینی و ملی است.
** بازسازی اقتدار و محوریت دستگاه اجرایی فرهنگی، زمینهسازی حضور فعال و اثرگذار فعالان فرهنگ و هنر در نظام تصمیمگیری، ارتقای اعتماد به توانمندیهای بخش غیردولتی فرهنگ و هنر، جلوگیری از اعمال سلیقه شخصی و فردی در اجرای قوانین و مقررات، تاكید بر قانونمندی و ضابطهمندی فعالیتهای فرهنگی و هنری، استقرار نظام جامع حقوق مادی و معنوی مؤلفان، مصنفان، هنرمندان و نیروهای فرهنگی، علمی، فنی و اداری جامعه فرهنگی و هنری كشور و همچنین اجرای كامل قانون «انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات» از مهمترین برنامه های در حوزه تقویت توان و اقتدار فرهنگی است.
* در بخش ارتقای سطح فرهنگ عمومی نیز زمینهسازی برای ارتقای سطح مصرف و فعالیت فرهنگی جامعه، پیراستن فرهنگ عمومی از آداب و سنن و رفتارها و مفاهیم و تلقیهای ناصواب و نادرست، ترویج و توسعه فرهنگ احترام به قانون و پیش قدم بودن جامعه فرهنگی در دفاع از حرمت اشخاص و قانون و مقابله با پردهدری، حرمتشكنی، جوسازی و خشونت و استبداد رأی و حفظ و مراقبت از پیوستگی فرهنگی بین گذشته و حال و نسل قدیم و جدید و مقابله با انقطاع فرهنگی، ارتقای نقش و جایگاه زنان و جوانان در اعتلای فرهنگ عمومی و اشاعه ارزشهای دینی و ملی به عنوان برنامه های اصلی قید شده است.
** تسهیل و روانسازی حقوقی، قانونی و ساختاری برای دریافت مجوز و فعالیت متقاضیان ایجاد مؤسسات و مراكز فرهنگی و هنری غیردولتی، اصلاح قوانین با هدف واگذاری بسیاری از امور نظارتی به بخش غیردولتی، كاهش وابستگی بخش خصوصی به حمایتهای دولتی و فراهمسازی زمینههای حقوقی و قانونی برای ایجاد نظامهای صنفی و تولیدی بخش فرهنگ از اهم برنامه های جنتی برای تقویت نهادهای صنفی و تشكل های مدنی است.
** در بخش تضمین آزادیهای قانونی و ارتقای منزلت اجتماعی نیروهای فرهنگی و هنری نیز برنامه هایی چون جلوگیری از اعمال سلیقه شخصی و غیرقانونی و حذف خلاءهای قانونی و حقوقی در فعالیتهای نظارتی بخش فرهنگ و هنر، مشاركت فعال نهادها و انجمن های غیردولتی فرهنگ و هنر در فعالیتهای غیرحاكمیتی و اصلاح قوانین و مقررات ناكارآمد و بهروزرسانی قوانین و مقررات با هدف حذف نظارت پیشگیرانه قید شده است.
** كاهش تصدی گری دولت در ممیزی و اعمال سیاست حمایت از شیوه های خود تنظیمی در فعالیت های فرهنگی و هنری، كاهش موانع و محدودیت فعالیت اساتید بزرگ فرهنگ و هنر كشور، افزایش اعتماد به پدیدآورندگان عرصه فرهنگ و هنر و پرهیزاز نگاههای مبتنی بر بیاعتماد و بدبینانه، استقرار حرفهای نظام مالكیت فكری و معنوی در كشور با همكاری بخش غیردولتی و بهرهمندی فعالان عرصه فرهنگ و هنر از تمام خدمات مالی، بیمهای و حقوقی با هدف پاسداشت حرمت و منزلت آنها و كاهش دغدغه و نگرانی از آینده از دیگر برنامه های وزیر پیشنهادی فرهنگ و ارشاد اسلامی است.
** بهرهمندی عادلانه از امكانات و منابع فرهنگی و هنری، فراهمسازی زمینههای مالی و حقوقی برای حضور گسترده محصولات فرهنگی و هنری كشور بهویژه فرهنگ و هنر نواحی، اقوام و اقلیتهای دینی در اقصی نقاط جهان و برگزاری مستمر و قوی جشنوارههای فرهنگی و هنری اقوام و نواحی مختلف ایرانی در اقصی نقاط ایران از مهمترین برنامه ها برای صیانت از تنوع و تكثر فرهنگی است.
** رونق اقتصاد فرهنگ و هنر از دیگر اهداف این وزیر پیشنهادی است كه برنامه هایی چون افزایش سهم بخش فرهنگ و هنر از معافیت مالیاتی، گمركی، بیمهای، انرژی .... و بهرهگیری آسانتر از تسهیلات مالی و اعتباری و همچنین حمایت حقوقی، قانونی و ساختاری از تمام بخشهای فرهنگ و هنر با هدف كاهش وابستگی بخش خصوصی به دولت و كمك به استقلال و خوداتكایی آن را دنبال می كند.
** افزایش سرانه فضاهای فرهنگی و هنری در كشور، استقرار كامل نظام جامع حقوق مالكیت فكری و معنوی، فراهمسازی بسترهای قانونی و حقوقی برای ایجاد مؤسسات و بنگاههای مالی و اعتباری مورد نیاز بخش فرهنگ، اصلاح نظام توزیع و عرضه محصولات فرهنگی و هنری، توقف فعالیتهای تولیدی و اجرایی فرهنگی و هنری بخش دولتی و نیمهدولتی به عنوان رقیب اصلی بخش خصوصی و واگذاری آنها به بخش خصوصی از دیگر برنامه های جنتی است.
** اصلاح و تنظیم قوانین و مقررات در جهت رفع انحصار از فعالیتهای فرهنگی و هنری، حمایت از توسعه صادرات آثار و خدمات فرهنگی و هنری، بهرهگیری از مزیتها و ظرفیتهای عظیم و غنی فرهنگی و هنری ایران در توسعه مناسبات و دیپلماسی فرهنگی از دیگر برنامه های ارایه شده به مجلس شورای اسلامی است.
** جنتی همچنین فراهم ساختن زمینه حضور مردم مختلف جهان در برنامهها، جشنها، اعیاد و مراسم دینی و فرهنگی ایران و آشنا ساختن مسلمانان جهان با فرهنگ غنی مردم ایران و افزایش مشاركت ایرانیان خارج از كشور بویژه در فعالیت های علمی، فرهنگی و هنری داخل و خارج از كشور و همچنین سیاستگذاری واحد و جلوگیری از موازیكاری و جلب همكاری همه دستگاهها و نهادهای دولتی و غیردولتی فرهنگی و هنری برای حضور قوی و هدفمند در نقاط مختلف جهان را جزو برنامه های خود برای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قید كرده است.
** تقویت زیرساختهای فناوریهای نوین ارتباطی و اطلاعاتی در صنایع فرهنگی و توسعه صنایع فرهنگی مبتنی بر فناوریهای نوین ارتباطی و اطلاعاتی، تلاش برای جبران و تأمین نیازمندیهای سخت افزاری و نرم افزاری بخش فرهنگ و هنر، حضور فعال و اثرگذار در شبكههای ارتباطی جهانی، حمایت از رسانهها و آثار فرهنگی و هنری دیجیتال تقویت كننده هویت ملی و خط و زبان فارسی، فراهمسازی زمینههای حقوقی و قانونی جریان آزاد تبادل اطلاعات و رسانهها و هماهنگی و همكاری با مراكز فعال در زمینه فضای مجازی و مراكز تولیدات دیجیتال از دیگر برنامه های ارایه شده برای تصدی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است.