گزارشی از میزگرد بررسی چالش ها و فرصت های صنعت چاپ
چالش در برگزاری میزگردهای غیر تخصصی صنعت چاپ

اخبار چاپ :اواسط هفته گذشته خبر برگزاری میزگرد تخصصی «چالش‌ها و فرصت‌های صنعت چاپ در ایران» توسط پژوهشکده فرهنگ، هنر و ارتباطات اهالی صنعت چاپ کشور و به خصوص فعالان پایتخت را تا حدودی خرسند و امیدوار نمود. خبری که می‌توانست نویدبخش پدید آمدن رویکردی جدید در ساختارهای پژوهشی بدنه تصمیم‌گیر و تصمیم‌ساز دولت باشد.
برگزاری میزگردی تخصصی در زمینه صنعت چاپ، آن‌هم توسط نهادی که با بودجه دولتی اداره می‌شود و سابقه برگزاری میزگردها، نشست‌ها، سمینارها و همایش‌های علمی و فرهنگی متعددی را در کارنامه خود دارد، بسیار امیدوارکننده بود. به ویژه آن‌که این نهاد نه در پی جذب بازارهای جدید است و نه صرفه و بهره اقتصادی را به عنوان یکی از اولویت‌های خود در نظر گرفته است.
از دیگر سو، عنوان مباحث مورد بحث در این نشست نیز بسیار حائز اهمیت بود. «بررسی چالش‌ها و فرصت‌های صنعت چاپ در ایران» یکی از اصلی‌ترین گلوگاه‌های برنامه‌ریزی و طراحی و تدوین اسناد توسعه و پیشرفت صنعت چاپ در کشور محسوب می‌شود. چرا که توجه به امکانات و ظرفیت‌های موجود موجب شناخت دقیق و هدفمند شرایط فعلی شده و در نتیجه ترسیم چشم‌انداز و افق‌های آینده را سهل‌تر و ساده‌تر می‌نماید. از این رهگذر امکان تدوین نقشه راه میسر شده و مراحل گوناگون حرکت در مسیر تعالی و پیشرفت تعیین می‌گردد.
هویت علمی و پژوهشی مؤسسه برگزارکننده این میزگرد نیز از دیگر نقاط مثبت و قابل اعتنای خبر فوق بود. همان‌طور که پیشتر نیز ذکر شد، پژوهشکده فرهنگ، هنر و ارتباطات با بودجه دولتی اداره شده و نیازی به درآمدزایی از طریق برگزاری نشست‌ها، میزگردها، سمینارها و همایش‌ها ندارد. در این راستا، اعتبار پژوهشی و علمی این مؤسسه قابل اعتنا و اتکا است. مؤسسه‌ای که تاکنون پروژه‌های تحقیقاتی و پژوهشی فراوانی را انجام داده و به نتیجه رسانده است. لذا در مباحث پژوهشی و علمی مرتبط با آسیب‌شناسی و ارائه راهکارهای صنعت چاپ در ایران نیز می‌توانست بسیار موفق و ارزنده عمل نماید.
اما نیم‌نگاهی به ترکیب کارشناسان حاضر در میزگرد، تردیدهایی جدی را در این خصوص ایجاد می‌کرد. ترکیبی ناهمگون و تا حدودی بی‌ارتباط با یکدیگر! کارشناسان این میزگرد عبارت بودند از: آقایان یوسف افراش سرپرست دفتر امور چاپ، محمدحسین قاسمی افشار مدرس رشته چاپ و مؤلف کتاب‌های درسی چاپ، سیامک دری مدرس چاپ و مدیر گروه چاپ مرکز شماره 5 دانشگاه جامع علمی و کاربردی، علی نیکوسخن رئیس اتحادیه چاپخانه‌داران تهران و نادر قدیانی رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران.
اهم مباحث و مطالب مطرح در این میزگرد طی دو نوبت توسط پایگاه اطلاع‌رسانی اخبار چاپ منعکس شد. در مجال حاضر بیشتر سعی می‌شود تا با ارائه گزارشی تحلیلی، توصیفی از کیفیت برگزاری، اقدامات و برنامه‌های اجرایی، عملکرد و نقطه‌نظرات کارشناسان حاضر در میزگرد و دیدگاه‌های حاضرین و میهمانان میزگرد، به بررسی و ارزیابی کیفی این مراسم پرداخته شود.

موضوع میزگرد
بدون تردید یکی از مهم‌ترین موضوعات قابل بررسی و ارزیابی هر میزگرد و همایش و سمیناری که در ابعاد تخصصی برگزار می‌شود، موضوع آن است. به طور طبیعی موضوع هر میزگرد و جلسه‌ی نقدی حکایت از زاویه دید و رویکرد برگزارکنندگان این جلسه نسبت به سوژه مطرح دارد. از این رو، سهم قابل تأملی از هر نشست و میزگرد و سمینار و همایشی، در عنوان آن خلاصه می‌شود. بدین طریق رویکرد برگزارکننده نسبت به سوژه مورد اشاره، ترکیب کارشناسان و میهمانان، اهم مباحث و مسائل مطرح در جلسه و... به طور کلی و در یک قالب دسته‌بندی شده مشخص شده و تعیین می‌گردد.
پژوهشکده فرهنگ، هنر و ارتباطات، موضوع بسیار مهم و قابل تأملی را به منظور طرح و بحث در این میزگرد انتخاب کرده بود. «بررسی چالش‌ها و فرصت‌های صنعت چاپ در ایران» این موضوع یکی از نخستین گام‌های مؤثر در تدوین استراتژی ملی صنعت چاپ ایران است. این بررسی می‌تواند زمینه‌های توسعه پایدار کشور را در ابعاد گوناگون و بخصوص در زمینه توسعه صادرات محصولات غیرنفتی با ارزش افزوده بیشتر فراهم آورد. لذا انتخاب این موضوع بسیار هوشمندانه و کارشناسی صورت گرفته بود.

ترکیب کارشناسان
پس از انتخاب موضوع و سوژه چنین میزگردهایی، گزینش، انتخاب و دعوت از کارشناسان مرتبط با موضوع میزگرد نیز از دیگر مؤلفه‌های مهم در برگزاری چنین مجالسی است. چرا که پرداختن به هر موضوع و سوژه‌ای بدون در نظر گرفتن کارشناسان و صاحب‌نظران آن حوزه امکان‌پذیر نیست.
بدین جهت انتخاب کارشناسان و صاحب‌نظران میزگردهای تخصصی بسیار حائز اهمیت بوده و با کیفیت برگزاری میزگرد نسبت و رابطه مستقیمی دارد. به طور کلی یکی از روش‌های ارزیابی بازدهی و کیفیت میزگردهایی اینچنین، شناخت، معرفی و انتخاب کارشناسان آن میزگرد است.
نیم‌نگاهی به ترکیب کارشناسان و صاحب‌نظران دعوت شده از سوی پژوهشکده فرهنگ، هنر و ارتباطات تردیدهایی را در ذهن پدید می‌آورد. در این ترکیب آقایان یوسف افراش سرپرست دفتر امور چاپ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، محمدحسین قاسمی افشار مدرس رشته چاپ و مؤلف کتاب‌های درسی صنعت چاپ، سیامک دری مدرس رشته چاپ و مدیر گروه چاپ مرکز شماره 5 دانشگاه جامع علمی ـ کاربردی، صفر بیگ‌زاده کارشناس چاپ و نشر، علی نیکو سخن رئیس اتحادیه چاپخانه‌داران تهران و نادر قدیانی رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران، به عنوان کارشناس میزگرد حضور یافته بودند.
ضمن احترام به کلیه این کارشناسان، نکاتی چند در این خصوص قابل ذکر است. نخستین نکته در مورد کارشناسان حاضر در میزگرد، ناهمگونی و ناهماهنگی میان این عده است. یوسف افراش که به عنوان نماینده دولت و بالاترین متولی صنعت چاپ کشور در این ترکیب حضور داشت، به طور قطع باید به ارائه نظرات خود و مجموعه‌ی متبوعش درخصوص چالش‌ها و فرصت‌های صنعت چاپ در ایران می‌پرداخت.
حضور افراش از نظر انعکاس آمارهای دولتی، شناخت تمامی مسائل و موارد مرتبط با صنعت چاپ در کشور، اقدامات انجام شده توسط این دفتر تاکنون و... لازم و باسته بود.
محمدحسین قاسمی افشار و سیامک دری از دیگر کارشناسان دعوت شده به این میزگرد بودند. قاسمی افشار و دری، هر دو از جمله چهره‌های موجهه و ارزنده آموزشی صنعت چاپ در کشور محسوب می‌شوند. دو استاد از دو نسل مختلف. قاسمی افشار از جمله اساتید کهنه‌کار، قدیمی، پیشکسوت و بسیار زحمت‌کش این صنعت است که بسیاری از اساتید و فعالان حال حاضر صنعت چاپ کشور، افتخار شاگردی و آموزش در کلاس‌های او را داشته‌اند. دری نیز در زمره اساتید جوان صنعت چاپ ایران محسوب می‌شود. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های دری دانش وسیع و تلاش‌های علمی گسترده‌ی اوست.
اما آیا بهتر نبود از قاسمی افشار و دری در میزگردهایی مرتبط با مباحث آموزشی صنعت چاپ ایران استفاده می‌شد؟ آیا این دو استاد صنعت چاپ کشور شناخت کافی و وافی از چالش‌های صنعت چاپ دارند؟ آیا شناختی از مسائل مرتبط با اداره چاپخانه یا اعتبارات و تسهیلات مورد نیاز جهت خریداری ماشین‌آلات دارند؟ آیا با مشکلات، معضلات و مسائل صنفی و اجرایی آشنایی دارند؟
و پرسش‌های بی‌شمار دیگری که می‌تواند مسئولین امر را به پاسخگویی بطلبند. به نظر می‌رسد موضوع کلی «بررسی چالش‌ها و فرصت‌های صنعت چاپ در ایران» موضوعی نیست که اساتیدی از جنس دری و قاسمی افشار بتوانند پاسخگوی کلیات آن باشند.
ناگفته نماند نظرات کارشناسی، علمی و ارزنده چنین اساتیدی به طور قطع می‌تواند راهگشای بسیاری از موارد و مسائل مرتبط با چالش‌های صنعت چاپ ایران باشد.
صفر بیگ‌زاده با عنوان کارشناس چاپ و نشر در این میزگرد حضور یافته بود. وی علاوه بر عنوان کارشناسی خود، مجری این میزگرد نیز بود. متأسفانه بیگ‌زاده حداقل آشنایی‌های لازم با صنعت چاپ را نیز نداشت. به بیان دیگر، وی بیشتر کارشناس حوزه نشر و محصولات فرهنگی بود و نه کارشناس صنعت چاپ. بدیهی است با چنین رویکردی تحلیل‌های ارائه شده توسط بیگ‌زاده نیز به حوزه نشر یا محصولات فرهنگی محدود می‌شد.
با ارجاع به عنوان میزگرد ـ بررسی چالش‌ها و فرصت‌های صنعت چاپ در ایران ـ به نظر می‌رسد انتخاب کارشناسی مانند بیگ‌زاده، کارآمدی چندانی در این نشست نداشت. چرا که چالش‌های صنعت چاپ ایران بسیار فراتر از موضوعات مرتبط با نشر است. نمی‌توان وسعت صنعت چاپ را به محصولات مرتبط با امور نشر محدود نمود. هرچند بیگ‌زاده تلاش بسیاری نمود تا جلسه را به بهترین شکل ممکن اداره کرده و موضوعات را به نحواحسن مطرح نماید، لیکن به دلایل مذکور توانایی انجام این امر را نداشت و تنها به ذکر مسائل تکراری و نخ‌نما شده بسنده شد.
علی نیکوسخن؛ وی ریاست اتحادیه چاپخانه‌داران تهران را برعهده دارد. انتخاب نیکوسخن را می‌توان انتخابی قابل قبول دانست. هرچند موضوعاتی که همواره از سوی نیکوسخن و دیگر اعضای هیات مدیره اتحادیه چاپخانه‌داران تهران مطرح می‌شوند نیز، موضوعاتی تکراری هستند؛ لیکن عنوان شغلی و جایگاه حقوقی نیکوسخن می‌تواند در این نشست حضور داشته باشد.
البته از قبل نیز پیدا بود که نکته قابل ذکر و خاصی از سوی وی مطرح نخواهد شد. نیکوسخن در این میزگرد نیز همانند جلسات بی‌شمار دیگری که حضور داشته و به ارائه نقطه‌نظرات و دیدگاه‌های خود پرداخته است، از همان واژه‌ها و حتی الفاظ گذشته استفاده کرد. نیکوسخن مطابق معمول از مظلومیت صنعت چاپ گفت و از مشکل تسهیلات و مالیات‌های زیاد و صدور مجوزهای بی‌رویه و... موضوعاتی که به گوش کلیه فعالان صنعت چاپ، حداقل در پایتخت آشنا است.
اگر چنانچه مجری میزگرد فردی آشنا به مسائل صنعت چاپ ایران بود، می‌توانست موضوعات مطرح در این نشست را به گونه‌ای هدایت و راهبری نماید که نیکوسخن ناگزیر به پاسخگویی بوده و مطالبات اعضای صنف متبوع خود را از نهادهای دولتی و قانون‌گذاری مطرح نماید.
نادر قدیانی؛ حضور رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران از جمله اقدامات منحصربفردی بود که مشخص نشد به چه دلیلی انجام شده است. نادر قدیانی که به تازگی توانسته است ریاست اتحادیه ناشران را به دست آورد، چه به لحاظ حقیقی و چه از نظر حقوقی شخصیتی قابل احترام و آشنا به مسائل فرهنگی و انتشاراتی است. بدیهی است قدیانی یکی از بهترین کارشناسان نشر در کشور است. اما حضور قدیانی در میزگرد بررسی چالش‌ها و فرصت‌های صنعت چاپ در ایران موضوعیت چندانی نداشت.
به هر روی انتخاب چنین ترکیب ناهمگونی که کارشناسان آن نه از موضع کارشناسی، بلکه بیشتر به جهت شخصیت حقوقی و جایگاه شغلی به این میزگرد دعوت شده بودند، یکی از اصلی‌ترین نقاط ضعف نشست فوق بود.

میهمانان (حاضرین در سالن)
تالار اجتماعات پژوهشکده فرهنگ، هنر و ارتباطات میزبان این میزگرد بود. این تالار ظرفیتی بالغ بر 60 نفر دارد. متأسفانه بیش از سه، چهارم صندلی‌های تالار خالی بود و تنها دو ردیف نخست پر شده بودند. به طور دقیق در این میزگرد 17 نفر حضور یافته بودند. از میان این افراد 6 نفر خبرنگار بودند. در نتیجه تنها 11 نفر از فعالان صنعت چاپ تهران، به دعوت پژوهشکده فرهنگ، هنر و ارتباطات پاسخ مثبت داده بودند و در این میزگرد حضور یافتند.
البته کیفیت افراد حاضر، قابل اعتنا بود. افرادی نظیر بیژن درویش استاد رشته چاپ، مجتبی مدنی نایب رئیس اتحادیه لیتوگرافان تهران، مصطفی تینای تهران نایب رئیس اتحادیه چاپخانه‌داران تهران، فتح‌الله فروغی عضو هیات مدیره اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران، میثم حشمت‌خواه مدیرعامل انجمن حمایت از توسعه صنعت چاپ، علیرضا سوری کارشناس صنعت چاپ و... در این میزگرد حضور داشتند. این ترکیب علیرغم کمیت و تعداد بسیار پایین و غیرقابل دفاع، لیکن ازکیفیت و شخصیت‌های قابل توجهی بررخوردار بود.

شاید یکی از مهم‌ترین نکات مطرح در این میزگرد، بررسی نسبت و ارتباط پژوهشکده فرهنگ، هنر و ارتباطات با مسائل متعدد و گوناگون صنعت چاپ است. همانگونه که در پایان مراسم دکتر علیرضا عالی‌پناه به درستی اشاره کرد، وظیفه این پژوهشکده امور مربوط به فرهنگ و محصولات و فرآورده‌های فرهنگی است. در حقیقت این پژوهشکده هیچ وظیفه و مأموریتی در قبال صنعت چاپ و به خصوص در ابعاد صنعتی و فنی آن ندارد.
حال اینکه چرا پژوهشکده فرهنگ، هنر و ارتباطات اقدام به برگزاری این میزگرد نموده است، پرسش و ابهامی است که مسئولین امر باید پاسخگوی آن بوده و از اذهان رفع ابهام نمایند. امیدواریم پس از این نیز میزگردهای تخصصی، کارشناسی، علمی، نقادانه و دلسوزانه به تعداد وسیع برگزار شود تا از این رهگذر مشکلات، معضلات، مسائل و چالش‌های فراوان صنعت چاپ ایران مورد ارزیابی، آسیب‌شناسی و دقت‌نظر قرار گیرد.
در خاتمه لازم به ذکر است که هدف غایی و نهایی اخبار چاپ از ارائه این گزارش و نقد نشست مذکور، تنها بررسی آن و ارائه راهکارهای به‌سازی شرایط و موقعیت چنین نشست‌هایی است.