به مناسبت سی‌وپنجمین سالگرد آغاز جنگ هشت ساله؛
تبیین نقش مردم و کمک‌های مردمی در دفاع مقدس


در این یادداشت ـ گزارش، نگاهی به کمک‌های مردمی در دوران جنگ هشت ساله شده است و رویکرد ستاد پشتیبانی، جذب و هدایت کمکهای مردمی به جبهه‌ها در انجمن اسلامی صنف چاپ و اتحادیه صنف چاپ بررسی می‌شود.

احمد فروزیده، پیشکسوت و مدرس چاپ ـ پس از هجوم سراسری ارتش عراق به سرزمین مقدس اسلامی، مردم انقلابی و مسلمان ایران که بخشی از کشورخود را در خطر دیدند از سراسر کشور به جبهه های نبرد هجوم آوردند و از همان روزهای اول سدی عظیم در مقابل ارتش مجهز عراق به وجود آوردند. مردم مسلمان علاوه بر اعزام جوانان خود به جبهه های نبرد با کمکهای نقدی و غیرنقدی خود، بخشی از نیازمندی های جبهه های جنگ را به عهده گرفتند. این کمک ها به شیوه های مختلفی به جبهه ها سرازیر می شد و درقالب کاروانها و جمع آوری کمک های نقدی در پایگاه های بسیج، مصلاهای نمازجمعه، مساجد و اتحادیه   صنف چاپخانه‌داران از طریق مجمع امور صنفی و انجمن اسلامی چاپخانه داران از طریق انجمن های اسلامی بازار و اصناف پشتیبان رزمندگان اسلام بودند و به فرمایش رهبر فرزانه خود که می‌گفت کمک به جبهه، کمک به اسلام است لبیک می‌گفتند. این مقاله به بررسی نقش مردم در دفاع مقدس با رویکرد به ستاد جذب و هدایت کمکهای مردمی به جبهه ها در انجمن اسلامی صنف چاپ و اتحادیه صنف چاپ می پردازد.

حماسه‏ ملت ایران در دفاع مقدس، نمایشگر قله ظرفیتهاى انسانى مردم این سرزمین خدایى است. اگر ملت ایران هشت سال جنگ تحمیلى را نمى‏داشت، البته خیلى از ویرانیها، فقدانها، خسارتها را نمى‏داشت، اما این اعتماد به نفس را هم نمى‏داشت، این قدرت علمى، نظامى و پیشرفت صنعتى را هم نمى‏داشت، این عزتى را هم که در مقابل چشم جهانیان به دست آورده است، نمى‏داشت، این حالت یاس و ناامیدى از تسلط بر این ملت هم در دل دشمنان بزرگ او به وجود نمى‏آمد (مقام معظم رهبری، 1388).

31 شهریور 1359با حمله هوایی عراق به چند فرودگاه ایران و تعرض زمینی همزمان ارتش بعث به شهرهای غرب و جنوب ایران، جنگ 8 ساله حکومت صدام حسین علیه ایران آغاز شد. این جنگ 19ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی و چند روز پس از آن اتفاق افتاد که صدام پیمان الجزایر را در برابر دوربینهای تلویزیون بغداد پاره کرد . صدام در نطقی با تأکید بر مالکیت مطلق کشورش بر اروندرود (که وی آن را شطالعرب نامید) و ادعای تعلق جزایر ایران به «اعراب» جنگ را در زمین، هوا و دریا علیه ایران آغاز کرد. این جنگ در حالی شروع شد که مردم ایران دوران نقاهت پس از انقلاب را میگذراندند و طبعاً به بازسازی کشور و آرامش و سازندگی میاندیشیدند. نیروهای مسلح نیز به دلیل آن که انتظار جنگ را نداشتند، از آمادگی چندانی برای رویارویی در یک نبرد بزرگ برخوردار نبودند. به همین دلایل، نظامیان عراق در ماههای اول پس از شروع حمله، موفق شدند چند شهر مرزی را در غرب و جنوب ایران تصرف کنند . تنها با جانفشانی و فداکاری های مردم و ارتش و سپاه جمهوری اسلامی ایران بود که دشمن به عقب رانده شد.

در دوران هشت سال دفاع مقدس، اگر چه بخش عظیمی از درآمد کشور جهت تجهیز جبهه ها و رفع نیازهای تدارکاتی هزینه می شد، اما به لحاظ وسعت میدان جنگ از شمالی ترین نقطه مرزهای غربی تا جنوبی ترین نقطه   آن، به علاوه تمامی پهنه آبهای نیلگون خلیج فارس، طولانی بودن مدت درگیری، محاصره اقتصادی و وضعیت نامطلوب اقتصادی داخل کشور نمی توانست آنچنان که شایسته است، تمام هزینه های جبهه را تأمین کند . بنابراین کمک رسانی نیروهای مردمی در جنگ، بسیار ضروری و حیاتی بود. آن روزها حال و هوای خاصی در مملکت اسلامی ما حاکم بود. در میان این تکاپو، نه تنها مادران تلاش می کردند، بلکه دانش آموزان علاوه بر تحصیل علم و حضور در میادین جنگ، در سنگر مدرسه به تهیه و تأمین وسایل مورد نیاز رزمندگان مشغول بودند. مردم ایران علاوه بر اعزام جوانان خود به جبهه های نبرد، با اهدای کالا و پول نقد، بار اصلی تأمین مایحتاج جبهه های جنگ را نیز به عهده داشتند. این کمکها به شیوه های مختلفی به جبهه ها سرازیر می شد و هر شهر و روستا سعی در تأمین نیاز یگان ها و لشکرهای خود می‌کردند. در این مقاله به بررسی نقش مردم وکمکهای مردمی در دفاع مقدس می پردازیم.

نقش مردم

سه عنصراساسی که در پیروزی انقلاب اسلامی نقش داشت شامل فرهنگ اسلامی، رهبری و مردم بود. بدون حضور گسترده مردم مسلمان نه امکان پیروزی انقلاب و نه امکان تداوم و حفظ انقلاب در برابر این همه توطئه های داخلی و خارجی وجود داشت و همین سه عنصر در جنگ هم خو نمایی داشت با این حال میزان مشارکت و مراتب نقش افراد در جنگ نیز متفاوت بود. در هر صورت عده ای به عنوان رزمنده از جان خودشان مایه گذاشتند و عده ای به عنوان پشتیبانی کننده از مال خود مایه گذاشتند. اکثریت مردم ایران به نوعی و در مراتب مختلف در این جهاد مقدس نقش داشتند .لذا برای جنگ تحمیلی که از بزرگترین   توطئه های نظامی و سخت افزاری دشمنان علیه نظام مقدس اسلامی محسوب می شود، بدون حضور مردم امکان دفاع و پیروزی قابل تصور نبود. در سلسله مراتب سازمانهای نظامی حداقل باید 9 نفر به عناوین مختلف پشتیبانی کنند تا یک رزمنده بتواند در خط مقدم در برابر دشمن شلیک کند یا به عبارتی وقتی یک رزمنده از منزل، مدرسه یا محل کار جدا می شد و در یک سازمان رزم قرار می گرفت چه تعداد افراد در مسیر پشتیبانی از او قرار می گرفتند؟

براساس همین قاعده معلوم می شود برای حضور رزمندگان در دفاع از نظام مقدس جمهوری، اکثریت مردم ما نقش داشتند، می توان به جرات گفت مردم مهمترین نقش را در دفاع مقدس داشتند. با توجه به حجم گسترده تهاجم و با هدف سرنگونی جمهوری اسلامی، بدون حضور و مشارکت مردم امکان مقابله وجود نداشت، لذا حضرت امام خمینی (ره) با آگاهی کامل از نقش مردم، برخلاف دیگران اعتقاد به مردمی کردن جنگ داشتند   نقش مردم در دفاع مقدس و پیروزی ایران ایمان و اعتقاد راسخ رزمندگان ایران به حقانیت انقلاب اسلامی و موج عظیم مردمی که در قالب «بسیج» برای دفاع از کیان نظام جمهوری اسلامی ایران طی 8 سال دایماً حضور خود را در جبهه حفظ کردند، بزرگترین سرمایه انقلاب و نظام بود و مهمترین نقش را در توقف ماشین جنگی عراق بر عهده داشت. در بررسی عوامل شکست عراق در دستیابی به اهداف اعلام شدهاش، علاوه بر ایمان و اعتقاد رزمندگان ایرانی، عوامل دیگر از قبیل ناامیدی حامیان صدام از سقوط جمهوری اسلامی، مردمی شدن جنگ و سرانجام پذیرش قطعنامه 598 از جانب ایران نیز بی تأثیر نبود. نتیجه آن شد که حزب بعث 8 سال پس از شروع جنگ در همان نقطه اولیه آغاز قرار داشت.

 وضعیت اولیه ستاد کمکهای مردمی به جبهه ها

با شروع جنگ تحمیلی، تشکلی به صورت خودجوش ایجاد شد و شروع به کار کرد. وقتی نیازهای رزمندگان در جبهه اعلام می شد، اقشار مختلف مردم، امکانات، اجناس و کمکهای نقدی و غیرنقدی خود را و آنچه مورد نیاز بود به ستاد مشخص شده تحویل می دادند. بعضی مردم نقششان جمع آوری کمک های نقدی و غیر نقدی برای جبهه ها بود.

برای ارتقا و بهبود کیفیت فعالیتهای کمک رسانی، مسئولان کشور به این نتیجه رسیدند که ستادی را برای جذب و هدایت کمک های مردمی که در آن زمان با عنوان «ستاد پشتیبانی، جذب و هدایت کمکهای مردمی به جبهه های جنگ حق علیه باطل» معروف بود تشکیل بدهند تا انسجام بیشتری به آنها داده شود . هر یک ازمراکز ادرای ،صنفی ،صنعتی و اقتصادی این مرکز ستاد کمکهای مردمی به صورت فرعی گسترش پبدا کرد که در مجمع امور صنفی هم یک مرکز فعال جمع‌آوری و جذب کمکهای مردمی برای جبهه مستقر شد و اتحادیه صنف چاپ و انجمن اسلامی صنف چاپ یک عضو   اصلی از این ستاد بود و آقایان حاج حسن عباسی، آزادی، مرحوم حسین شیرزاد، مرحوم زمانی و ... از اعضای فعال و رابط از طرف اتحادیه و انجمن اسلامی با ستاد کمکهای مردمی بودند.  

ساختار ستاد

 ستادپشتیبانی، جذب و هدایت کمکهای مردمی دارای یک سیستم اداری و اجرایی بود. وظیفه این ستاد، اجرای سیاستهای ستاد کمکهای مردمی، ارتباط با یگانهای رزم، شناسایی نیازهای یگانها، جمع آوری کمکهای مردم، ارتباط با ستاد فرعی کمکهای مردمی در سطح شهرستان ها، ارسال کمکهای مردمی به یگان های رزم و پشتیبانی از یگان های مرتبط با شهرستان بود.

 یکی از نمونه های قابل توجه مشاهده اهدای حلقه نامزدی به وسیله نوعروسان و تازه دامادها بود. تازه عروس و دامادی که تازه ازدواج کرده بودند و زندگانی خودشان را تشکیل داده بودند، یک پاکت نامه را که حاوی حلقه نامزدیشان بود تقدیم می کردند، و در نامه ای هم،به این موضوع اشاره می کردند که ما تنها چیزی را که الان می توانیم کمک کنیم این حلقه نامزدی ا ست.

کمکهای جمع آوری شده در مدارس اغلب با نامه ای به رزمندگان همراه می شد. این نامه ها دارای انشای ساده و متنی صادقانه و دل نوشته های نوجوانانه بود .این نامه ها که توسط چاپخانه های مختلف چاپ می شد به صورت خام به جبهه ها هم ارسال می شد و رزمندگان اسلام اعلام سلامتی و عرض حال خود را در این نامه ها می نوشتند.

سربند و پیشانی‌بندهایی که با نام مقدس 14 معصوم (علیهما سلام) و حضرت ابوالفضل )س ( و خانم زینب (س) اختصاصی فقط در دفاع مقدس توسط رزمندگان جمهوری اسلامی ایران مورد استفاده قرار می گرفت توسط   انجمن اسلامی چاپ به همت مرحوم حسین شیرزاد، چاپ و به همراه کمکهای به جبهه ها ارسال می شد . بیشترین سربند که مورد استفاده می شد و مورد تقاضا بود نام مبارک خانم فاطمه زهرا (س) بود.

 زمانی در جبهه ها نیاز به آمبولانس احساس شد که با کمکهای مردمی به مرور زمان حدود 18 دستگاه آمبولانس از همین کمکهای نقدی اعضای صنف چاپ توسط انجمن اسلامی چاپ واتحادیه چاپ خریداری شد. خرید 11 دستگاه مینی بوس برای پاسخگویی به   نیاز جبهه های جنوب با استفاده از کمکهای اعضای صنف چاپ بود .وسایل نقلیه پس از چند روز نمایش در محل انجمن اسلامی صنف چاپ و اتحادیه صنف چاپ به جبهه ها ارسال می شد .

در زمان دفاع مقدس و پس از آن انجمن اسلامی   صنف چاپ و اتحادیه صنف چاپ به همت مرحوم حاج حسین شیرزاد و حاج حسن عباسی که خدا سلامتی و عمر طولانی به وی بدهد مجموما بیش از 64 مدرسه در نقاط محروم ایران اسلامی ساخته شد که لازم است از مرحوم حاج اکبر قاسمیه که خود به همراه اقوام خانواده و دوستانش بانی خیربیش از 24 مدرسه بودند یاد خیری شود و خود حاج حسن عباسی به همراه همسر گرامیشان بانی چندین مدرسه شدند این مدارس دارای یک ویژگی خاص بود که خانه معلم هم در کنار مدرسه ساخته می شد و پس از تکمیل تحویل وزارت آموزش وپرورش می شد.

گروه‌های مردمی کمک کننده

هر کس با توجه به توان خود کمک می کرد آنکه از نظر مالی توان بیشتری داشت قطعاً کمک بیشتری می کرد، حتی پیرزنی که در روستا زندگی می کرد، چند تا تخم مرغ به ستاد می داد.

دستمزد

رزمندگان در جبهه ها بدون هیچ چشم داشتی می جنگیدند و جان خودر در طبق اخلاص تقدیم اسلام وانقلاب می کردند. در ستاد کمکهای مردمی نیز افراد داوطلب، بدون هیچ حقوقی فعالیت می کردند و بدون در نظر گرفتن منافع مادی و مخلصانه برای کمک به رزمندگان در جبهه ها فعالیت می کردند .

تاثیرات گروههای مردمی در روحیه رزمندگان

1. توان روحی و روانی رزمندگان اسلام با مشاهده کمکهای مردمی افزایش می یافت.

2.تهییج رزمندگان با توجه به اینکه مردم در پشت جبهه ها از هیچ کوششی فروگذار نمی کردند.

3.عدم توقع رزمندگان اسلام برای دریافت حقوق یا دستمزد با توجه به اینکه مردم با تمام وجود از امکانات محدود خود به جبهه ها کمک می کردند.

4. احساس رضایت درونی مردم از اینکه نقش مهمی در اداره جنگ به عهده دارند.

5. با توجه به اینکه مردم در شرایط جنگ و در وضعیت بسیار دشوار اقتصادی به رزمندگان کمک می کردند باعث می شد تا رزمندگان هم در استفاده از کمکهای مردمی صرفه جویی به عمل آورند.

6.با توجه به اینکه هر منطقه ای مسوولیت پشتیانی از رزمندگان خودرا به عهده گرفته بود لذا مردم آن منطقه با این رویکرد که کمکهای آنها به فرزندان خودشان می رسد، کمکهای بیشتری تقدیم می کردند.

7.حضور مردم در صحنه کمکهای مردمی نقش مهمی در اقتصاد جنگ داشت، به گونه ای که دولت توان تامین همه امکانات ونیازهای جبهه ها را نداشت، لذا توانست بخشی از منابع خود را به نیازهای ضروری تر جبهه ها تخصیص دهد.

ویژگی های ساختاری ستاد کمکهای مردمی

ویژگی‌های منحصر به فرد ستاد کمکهای مردمی که از ساختار ادهوکراسی* پیروی می کنند عبارتند از:

 ستاد کمکهای مردمی دفاتری مختلفی در سطح شهرها و روستاها، ادارات، کارخانجات، مدارس، مساجد ، نماز جمعه و اتحادیه های صنفی داشتند که وظیفه مهم کمک رسانی به جبهه ها را به عهده داشتند. این ستاد کمکهای مردمی ویژگیهایی کلی داشت که عبارتند از: ساختار سراسر زنده که استانداردهای رفتاری آن اندک است، گرایش به گروه بندی افراد مجرب و توانمند در واحدهای مبتنی بر وظیفه ستاد کمکهای مردمی به تخصصی کردن افراد مجرب، توانمند و با انگیزه یا تنوع واحدهای مبتنی بر وظیفه بپردازد، مرزهای سنتی تخصص را در نورید. از این رو در حالی که افراد در بوروکراسی به گونه ای مستقل وظایفی را انجام می دادند، واحدها به صورت گروههای کار پدید می آمدند.

 

در طول سال‌های دفاع مقدس و همزمان با حضور رزمندگان در میادین نبرد مردم در پشت جبهه‌ها اقدام به ارسال کمک‌های نقدی و غیرنقدی به جبهه‌ها کردند. کمک‌های مردمی به صورت گسترد‌ه‌ای به جبهه‌ها روانه می‌شد .در حقیقت آنهایی که قادر به حضور مستقیم در جبهه ها نبودند با این کمک ها دین خود را ادا می کردند که اگر این کمکهای مردمی نبود به حق می توان گفت تداوم هشت سال دفاع مقدس و کسب پیروزی در میدانهای متعدد امکان نداشت  .

برای ارسال به موقع، سریع و توزیع مناسب کمک‌ها وجود یک تشکیلات ضروری و لازم بود. لذا در سراسر کشور ستاد جمع‌آوری و هدایت کمک مردمی با عنوان ستاد پشتیبانی، جذب و هدایت کمک‌های مردمی شکل گرفت. مطالعه ستاد کمک‌های مردمی نشان می‌دهد که ساختار و سیستم حاکم بر اداره این نهاد مردمی در قالب هسته‌های مستقل جهادی و در شبکه‌ای از گروه‌های مردمی به گونه‌ای بود که توانست نظام کمک‌رسانی بینظیری را ایجاد نماید و سازمانی مأموریتگرا، هدفمند، کمهزینه و ایثارگر ایجاد کرده که همواره اعضای آن، تمام توانمندی و قابلیت خود را در جهت کمکرسانی مطلوبتر وقف کند.

ستاد کمکهای مردمی از گروههای کاری موقت تشکیل میشد و بر حسب ضرورت برای انجام فعالیتی مشخص سازماندهی میشد و از بخشهای وظیفهای یا بروکراتیک دائمی رسمی برخوردار نبود و از عدم تمرکز در اختیارات، مسئولیت اقتضایی و قوانین و ضوابط محدود برخوردار بود. ستاد به جای ساختار مکانیکی و بروکراسی اداری، ساختاری چابک و پویا داشت که برای انجام مأموریتی ویژه مناسب بود. سیستم ستاد کمک‌های مردمی عبارت بود از همکاری گروهی در حل مسائل راهبردی که همان ارائه کمکهای مردمی بود.

 در دوران دفاع مقدس تصور غالب افراد این بود که ساختار مدیریت دفاع مقدس به ویژه ستاد جذب بینظم و بدون برنامه است در حالی که با مطالعه روش‌های مدیریت کلاسیک میبینیم که شیوه اداره امور به صورت خلاقانه و بدون کپیبرداری و الگوگیری از بیگانگان مبتنی بر اصول سازمانی ساختارهای ادهوکراسی، منتهی از نوع بومی و متناسب با فرهنگ اسلامی ایرانی بوده و اثربخشی لازم را نیز داشته است .بر خلاف بسیاری ازشیوههای مدیریتی کشورمان بعد از دوران دفاع مقدس که بر تقلید کورکورانه از مدلهای مدیریتی غیر بومی   بوده و فاقد کارایی لازم، نیاز امروز کشور در عرصه مدیریتی طراحی سیستم‌ها و ساختارهای متناسب با فرهنگ اسلامی ایرانی است نه الگوهای مدیریتی غربی یا شرقی صرف.


*در این ساخت سازمانی‌ گروه‌های‌ کاری تشکیل‌ و بر حسب ضرورت مأمور انجام امور می‌‌شوند. این ساخت برای‌ انجام کارهای کل سازمان، بر واحدهای‌ سازمانی‌ کوچک، مردم‌گرا(دموکراتیک)، نسبتا خودگردان و متشکل از متخصصان رشته‌های‌ مختلف تاکید دارد.


منتشر شده در تاریخ ۱۳۹۴ سه شنبه ۳۱ شهريور


تا کنون نظری برای این خبر ارسال نشده است




نام:  
پست الکترونیکی:  
نظر شما: